تشکیل و مورفولوژی افق‌های آرژیلیک در برخی از خاک‌های نیمه‌خشک غرب دریاچه اورمیه

در این پژوهش افق‌های آرژیلیک در خاک‌های آهکی نیمه‌خشک غرب دریاچه اورمیه با رژیمهای رطوبتی و حرارتی زریک و مزیک مورد مطالعه قرار گرفتند. بدین منظور یک توالی پستی و بلندی متشکل از چهار تیپ اراضی دشت دامنه‌ای، فلات، تپه و کوهستان مطالعه گردید. در هر تیپ اراضی سه خاکرخ حفر و تشریح شدند و خصوصیات مورفولوژیکی آنها تعیین گردید. از هر کدام از افقهای مشخصه شناسایی شده نمونه‌های دست خورده جهت انجام آزمایش‌های فیزیکی و شیمیایی و نمونه‌های دست نخورده و جهت‌دار جهت مطالعات میکرومورفولوژی تهیه گردیدند. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی این خاکها بر اساس روشهای استاندارد تعیین گردید. جهت انجام مطالعات میکرومورفولوژیکی، مقاطع نازک با ضخامت 30-25 میکرون از نمونه‌های دست نخورده و جهت‌دار تهیه گردید و با میکروسکوپ پولاریزان و در نورهای پولاریزه متقاطع (XPL) و ساده (PPL) مطالعه گردیدند. مشاهدات صحرایی حضور افق‌های آرژیلیک را تنها در خاکرخ‌های واقع در تیپهای اراضی دشت دامنه‌ای و فلات نشان داد و نتایج فیزیکوشیمیایی و میکرومورفولوژی نیز حضور این افق‌ها را تایید کرد. براساس نتایج حاصله افق‌های آرژیلیک در این خاکها هیو قرمزتر، رس بیشتر و نسبت رس ریز به رس کل بیشتری نسبت به افق‌های فوقانی داشتند. بررسی مقاطع نازک نشان داد که در این خاک‌ها پوسته‌های رسی به صورت پوششهایی با ضخامت mm 34/0- 08/0 در سطوح منافذ و ذرات اسکلتی حضور دارند و 7% - 2 مقاطع نازک در افق-های آرژیلیک را شامل می‌شوند و در مواردی تمام فضای منافذ را پر کرده‌اند. با توجه به اقلیم نیمه‌خشک فعلی منطقه و حضور مقادیر نسبتا زیاد کربنات کلسیم معادل در این خاک‌ها، تشکیل افق آرژیلیک در خاک‌های این منطقه به اقلیم مرطوبتر گذشته نسبت داده شد و بنابراین افق‌های آرژیلیک در این خاک‌ها در شرایط اقلیمی فعلی تشکیل نشده‌اند و یک عارضه باقیمانده از اقلیم‌های مرطوبتر گذشته در اوایل کواترنر هستند. در برخی از خاک‌های مورد مطالعه، پوسته‌های رسی توسط کربنات کلسیم پوشش یافته و در مواردی محو شده‌اند. پوشانده شدن پوسته‌های رسی توسط کربنات کلسیم نشان می‌دهد که اقلیم منطقه از مرطوب به خشک تغییر یافته و سبب تشکیل تجمعات کربنات کلسیم در افق‌های آرژیلیک و تبدیل آنها به افق‌های مرکب آرژیلیک- کلسیک شده است و لذا این خاک‌ها پلی‌ژنتیک هستند. علاوه بر این، حضور افق‌های آرژیلیک در این خاک‌ها نشان می‌دهد که منطقه مورد مطالعه از نظر ژئومورفولوژیکی پایدار بوده است و پایداری ژئومورفولوژیکی منطقه همراه با سایر شرایط مساعد برای جابجایی رس در طول خاکرخ (از قبیل اقلیم مرطوب)، منجر به تشکیل افق‌های آرژیلیک در این منطقه گردیده است.